Veda Senfonisi

Manchester’daki Kuzey Kraliyet Müzik Koleji’nde (RNCM) okuduğum yıllarda kemancı Malcolm Layfield ile çalıştım. Malcolm Glasgow’daki Kraliyet Müzik Koleji’nde ünlü Polonya asıllı Amerikalı kemancı Bronislaw Gimpel ile okumuş ve bir başka Polonya asıllı Amerikalı kemancı olan Szymon Goldberg’e olan yakınlığından dolayı 1982 yılında kurduğu topluluğa da Goldberg Ensemble adını vermişti.

Goldberg Ensemble
Goldberg, Malcolm’un başkemancılığını yaptığı ve on bir yaylı çalgıdan oluşan solistik bir yaylı çalgı topluluğuydu. Repertuvara göre eklenen üflemeli çalgılarla birlikte kadro genişlese de çağdaş eserler dışında şefsiz çalan topluluğu çağdaş eserlerde Malcolm kendisi yönetiyordu. Goldberg bir konser sezonda biri Çağdaş Müzik Dizisi (Contemporary Series) ve diğeri de Ulusal Turne (The National Tour) olmak üzere iki proje ve yaklaşık on iki konser yapıyordu. Çağdaş Müzik projesinin bir parçası olarak yeni yazılan yaklaşık yirmi eseri BBC için kaydediyor, bu eserlerden bazılarını da Gorecki, Tavener, Maxwell-Davies gibi tanınmış çağdaş bestecilerin eserleri arasına serpiştirerek konser programlarında seslendiriyordu. Genellikle Ekim ayına rastlayan Ulusal Turne’nin resmi sponsoru ünlü uçak motoru markası Rolls Royce idi. Altı şehirlik bu turne daima Londra’daki ünlü Wigmore Hall’da gerçekleşen konser ile sona eriyordu (Goldberg’i bir başka yazıda daha ayrıntılı anlatacağım).

Martel Ensemble / L’Orchestre de Chambre de Manchester
Malcolm, Goldberg’in yanı sıra bir de Martel adında bir topluluk daha kurmuştu. Adını Güneybatı Fransa’da, yer mantarı (trüf) ve cevizi ile ünlü bir Orta Çağ kasabasından alan bu topluluk Goldberg’in bir alt topluluğu gibiydi, Malcolm’ın öğrencileri ve Goldberg’de çalma potansiyeli olan gençler Martel’de çalıyordu. Martel’in bölünmüş bir kişiliği vardı! Topluluk İngiltere’de Martel Ensemble adı ile çalarken Fransa’da ise L’Orchestre de Chambre de Manchester yani Manchester Oda Orkestrası olarak tanınıyordu.

Kemancı/Hoca/İşadamı
İngiltere ve dışında çeşitli orkestra ve topluluklarda baş kemancılık ve şeflik yapan Malcolm Layfield aynı zamanda Kraliyet Müzik Koleji, İngiltere’nin en önde gelen lisans öncesi konservatuvarlarından gene Manchester’daki Chetham’s Müzik Okulu ve Huddersfield Üniversitesi’nde keman hocalığı yapıyordu. Ama dahası vardı. Malcolm ayrıca özellikle Fransa’dan şarap ve peynir ithal ediyor ve Fransa’da kültür tatilleri de pazarlıyordu.

1994 Turnesi
Ben de 1992-1995 yılları arasında hem Martel hem de Goldberg ile çaldım ve 1994’teki Fransa turnesine katıldım. Bir Türk olarak Avrupa’da seyahat etmek kolay değil ve benim de Fransa için vize almam gerekiyordu. Malcolm’un yazdığı bir davet mektubu ile on dakikada vizemi aldım.

Martel’e Yolculuk
20 Ağustos’ta Manchester’dan otobüs ile yola çıktık, Manş Denizi’ni o gece feribotla geçtik. Batı Fransa’nın harika kırsallarından geçerek 1300 kilometrelik yolumuzu tamamlayıp ertesi gün öğleden sonra Martel’e vardık. Biz, bir piyanist ve bir de şancı iki solistimiz ve Malcolm ile birlikte 18 kişiydik ve yanımızda otuz kişi kadar da tatilci vardı. Onlar tatile giderlerken bizi de yanlarında götürüyorlardı demek sanırım daha doğru olur. Tatilciler sevimli kırsal villalarda kalıyor ve her gün farklı yerlere, şarap bağlarına geziler yapıyorlar, şarap ve bölgenin ünlü pate au foie d'Oie yani kaz ciğeri ezmesinin tadını çıkarıyor ve her akşam da bizim konserlerimize geliyorlardı. Her konserde aynı seyircinin olmasınınsa bizim için en azından bir sonucu vardı: her akşam başka bir program çalmak.

Martel
O turnede 22-28 Ağustos arasında yedi günde sekiz tane konser verdik. Bunlardan iki tanesi Martel’in merkezindeki Pazar yerinde gerçekleşti. Tarihi Orta Çağ'ın başlarına uzanan bu güzel ve sevimli kasaba M.S. 732 yılındaki Puvatya Muharebesi (La bataille de Poitiers/Tours) sırasındaki büyük başarısından dolayı Fransızca’da çekiç anlamına gelen Martel lakabını almıştı.

Gömlek Hikâyesi
İlk resmî konserimizi 23 Ağustos’ta Célé nehri vadisine bakan, 13. yüzyıldan kalma Béduer Şatosu’nda (Château de Béduer) verdik. Benim olmadığı için konserlerde giymek üzere Malcolm’dan bir smokin gömleği almıştım. Kolalanarak güzelce ütülenmiş gömleği çantamdan çıkarmış tam giyinirken bir an kalbim tekledi: Eyvah! Gömleğin önünde iliklenecek düğmesi yoktu.  Sadece ilikler vardı ve buraya aynı kol düğmesi gibi ayrıca düğme takmak gerekiyordu. Çok sevgili bir dostumun bana hediye ettiği keman şeklinde bir çift gümüş kol düğmem dışında başka düğmem yoktu. Fransa kırsalının ortasında altı adet smokin düğmesi bulma ihtimalimiz ise oldukça düşüktü! Sonuçta imdadıma seloteyp yetişti! Gömleği yakadan kemerime kadar gizli spotun altından teyple yapıştırdık ve konseri bu şekilde çaldım. Buraya kadar tamam da Ağustos sıcağında yaptığımız konserin sonunda gömleği çıkarırken göğsüme ağda da yapmış oldum!

O hafta Martel ve Béduer’nin dışında Turenne, Gluges ve Sarrazac gibi sevimli kasabalarda konserler verdik. Konser programlarımızda Telemann süitler, Bach kantatlar, Mozart ve Haydn senfoniler ve çeşitli oda müziği eserlerinin yanı sıra John Tavener’ın The Protecting Veil’i (Koruyucu Duvak) gibi çağdaş eserler de vardı. Turenne kilisesindeki konserimizin son eseri de Haydn’ın "Veda" lakaplı 45 numaralı fa diyez minör senfonisiydi.

Veda Senfonisi
Haydn’ın 1772 yılında bestelediği bu senfoni Haydn’ın himayesinde çalıştığı Esterházy Prensi 1. Nikolaus’un Esterháza’daki yazlık sarayında uzun bir yaz sezonunun sonunda ortaya çıkmıştı. Prensin emrinde çalışan hizmetkârlar ve müzisyenler de bütün yaz aylarını prensin kışlık sarayının bulunduğu Eisenstadt’taki ailelerinden uzakta bu kırsal sarayda geçirmekten son derece sıkılmış ve yorulmuşlardı ama kimse de bu durumu prense söylemeye cesaret edemiyordu. Haydn bu durumu prense ima etmek için senfoniyi gittikçe yavaşlayan ve kadrosu küçülen bir grupla bitirmeyi seçmişti. Sahnede görevi biten müzisyenler mumlarını söndürüp tek tek sahneden ayrılıyorlardı. En sonda ise baş kemancı ve ikinci keman grup şefi, Haydn ve Tomasini, sahnede kalıyor ve senfoniyi bir duo şeklinde bitiriyorlardı. Prens Haydn’ın mesajını iyi anlamış olmalı ki hemen ertesi günü tüm saray erkânı ve çalışanlar apar topar toparlanmış ve Eisenstadt’taki kışlık saray dönmüşler.

Malcolm’ın baş kemancı olduğu bu konserde ben de ikinci keman grup şefi idim. Konser günü öğleden sonra kilisede prova yaparken kilisenin ön tarafında iki tane kapı görmüş ve sahneden sırayla ayrılacak arkadaşların aynı Haydn’ın ondan 222 yıl önce planladığı gibi o kapıdan sessizce çıkmasına karar vermiştik.

Senfoninin sonuna yaklaşırken arkadaşlar sahneden ayrılmaya başladılar. Zaten küçük olan orkestra gittikçe bir düete kadar küçülürken gerilmemek elde değildi. Tam o sırada Malcolm’ın yüzü değişmeye başladı. Bir yandan çalmaya devam ederken bir yandan da diğerlerinin çıktıkları kapı yönünde bakıyor ve gittikçe rengi değişiyordu. Ben de ikinci kemanın sahnenin orta kısmındaki konumundan dolayı yüzüm seyirciye dönük olduğu için arkama düşen kapının orada ne olduğunu göremiyordum. Ama bir şeyler olduğu kesindi.

Senfoninin bitmesi ile Malcolm ve ben ayağa kalkıp selam verdik. O sırada gözümün bir kenarı ile arkamda neler olduğunu yakaladım: arkadaşların çıkmasını planladığımız kapının önünde uzun bir kuyruk vardı. Selam bitip seyirci salonu terk ederken durum netleşti: bizim, herkesin çıkması için seçtiğimiz kapı yalnızca küçük bir odaya açılıyordu ve içeriye çalgılarıyla giren arkadaşlardan dolayı oda çoktan dolmuştu. Duruma çare arayan genç bir arkadaş da odanın küçücük penceresinden bahçeye çıkmaya çalışmış ama orada sıkışıp kalmıştı. Böylece bizim Veda Senfonisi de veda edemeden biterek tarihe geçmiş oldu!

Dönüş yolunda başıma gelenler ise yakında burada!